IESZAWA

Miasto i gmina położone nad Wisłą w kotlinie Toruńskiej w powiecie aleksandrowskim (poprzednio w powiecie świeckim) w województwie kujawsko-pomorskim, (dawniej włocławskim).

roku 1994 zamieszkiwało w Nieszawie 2 tyś. mieszkańców, w 1998 roku 2.1 tyś. mieszkańców.

Miasto położone 32 kilometry na południowy wschód od Torunia i 27 kilometrów na północny zachód od Włocławka i „leży” na 703 kilometrze rzeki Wisły od jej źródeł.

Położenie geograficzne 18 stopni 54 minuty długości geograficznej wschodniej (E) i 52 stopni i 50 minut szerokości geograficznej północnej (N)

rótka historia miasta w datach

1230 r. książę Konrad Mazowiecki ofiaruje na własność zakonowi krzyżackiemu zamek na lewym brzegu rzeki Wisły naprzeciwko nieistniejącego dziś Starego Torunia, w miejscu gdzie dziś istnieje miejscowość Mała Nieszawka,
1442 r. zgodnie z melneńskim porozumieniem pokojowym Polska odzyskują zamek, krzyżacy opuszczając zamek burząc go,
1425 r. założenie Nowej Nieszawy, naprzeciwko Torunia. siedziby polskiego burgrabi,
1425 r. spotkanie polskiego króla Władysława Jagiełły z mistrzem krzyżackim,
1431 r. Nowa Nieszawa otrzymuje prawa miejskie,
1431 r. zdobycie zamku w Nowej Nieszawie przez krzyżaków,
1454 r. ustanowienie w Nowej Nieszawie przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka przywileji dla szlachty, zwanych przywilejami nieszawskimi, lub statutami nieszawskimi,
1460 - 1462 r. ponowne zburzenie miasta i lokowane miasta na prawie chełmińskim w nowym miejscu oddalonym 32 kilometrów w górę rzeki,
1460 r. uzyskanie praw miejskich, chełmińskich,
1460 - 1468 r. budowa kościoła gotyckiego p.w. świętej Jadwigi,
1559 r. zakaz osiedlania się w Nieszawie żydów,
1611 r. budowa kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża,
1662 r. starostwo niegrodowe,
1635 r. budowa klasztoru franciszkanów,
1752 r. zainstalowanie w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża rokokowych ołtarzy,
1790 r. Stanisław August Poniatowski, przywilejem z dnia 9 lutego nadał miastu prawo organizowania 11 jarmarków rocznie,
1793 r. miasto pod zaborem pruskim,
1807 - 1815 r. miasto w Księstwie Warszawskim,
1815 r. miasto w Królestwie Polskim,
1821 r. budowa klasycystycznego ratusza,
1849 r. siedziba powiatu,
1862 r. połączenie kolejowe,
1867 r. 1932 r. Nieszawa siedzibą powiatu,
1867 r. narodziny Stanisława Noakowskiego, wybitnego malarza i architekta,
1915 r. miasto w odrodzonej Polsce,
1938 do tego roku powiat w województwie warszawskim,
1950 - 1975 r. powiat w województwie bydgoskim,
1957 - 1998 r. powiat w województwie włocławskim.

iasto - wędrowniczek

Tak można nazwać miasto Nieszawa, gdyż jest to już trzecia lokalizacja miasta o tej nazwie.

I. Pierwsze zapiski o wsi Nieszawa istnieją w 1230 roku kiedy to, książę Konrad I Mazowiecki, przekazuje wieś na własność sprowadzonemu do Polski zakonowi krzyżackiemu. Krzyżacy wznieśli potężny zamek i założyli tu komturstwo czyli miejsce gdzie urzędował zarządca okręgu, prowincji (komturii) złożonej z jednego lub kilku zamków i przyległych terenów.

Po klęsce zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem Nieszawa przeszła w ręce Polaków. Na mocy porozumienia, pokoju melneńskiego Władysław II Jagiello odzyskuje zamek, krzyżacy opuszczając zamek w 1442 roku zmuszeni byli do zburzenia zamku.

II. W 1425 roku na lewym brzegu Wisły naprzeciwko Torunia, na polecenie króla Władysława Jagiełły założono strażnicę Nową Nieszawę, zwanej też Dybowem, Zamkiem Nieszawskim, Zamkiem Dybowskim lub po prostu Nieszawą. Zbudowano polską osadę kupiecką i zamek dla konkurencji z handlem krzyżackim. Zamek był siedzibą burgrabiego czyli namiestnika królewskiego.

W skład zamku wchodził czterokondygnacyjny dom mieszkalny wkomponowany w mury obronne miasta, czworoboczny dziedziniec wewnętrzny oraz wieża-brama. Całość otaczała fosa z wodą. Wokół zamku wyrosła wkrótce duża osada - miasto z karczmami, zajazdami, z własną rzeczną przystanią, kantorami zamorskich kupców oraz kościołem parafialnym p.w. św. Mikołaja.

W 1431 Nieszawa uzyskała prawa miejskie.

Tutaj w 1454 roku (listopad, grudzień) król Polski Kazimierz Jagiellończyk ustanowił na wzór przywileju cerekwickiego słynne szlacheckie przywileje, zwane przywilejami nieszawskimi lub statutem nieszawskim dla szlachty poszczególnych ziem polskich. Przywileje te zostały wymuszone na Kazimierzu IV Jagiellończyku w związku ze zwołaniem pospolitego ruszenia przeciwko krzyżakom. Zobowiązywał się w nich do nie powoływania pospolitego ruszenia ani nakładania nowych podatków bez zezwolenia sejmików szlacheckich. Statut nieszawski spowodował umocnienie pozycji średniej szlachty w życiu społecznym i stworzył podstawę do rozwoju demokracji szlacheckiej. Jednocześnie zawierał postanowienia wymierzone przeciw chłopom i mieszczaństwu.

Istnienie po drugiej stronie Wisły, prężnie rozwijającego się miasta Nieszawy było olbrzymią konkurencją dla miasta Torunia w handlu (szczególnie zbożem z Prusami) w rozwoju rzemiosła...

Narastał konflikt w końcu torunianie chcąc przejąć zyski miasta Nieszawy, wymogli na królu Kazimierzu IV Jagiellończyku (popierając to dużym datkiem pieniężnym) likwidację miasta.

III. Nowe miasto o tej nazwie po raz trzeci lokowano w 1460 roku w innym miejscu w odległości 32 kilometrów w górę rzeki Wisły nad malowniczym brzegu z panoramą na Wisłę. Nieszawa otrzymała prawa miejskie w 1460 roku i została założona na prawie chełmińskim na terenach królewskiej wsi Raskidalmo do której przyłączono wsie Przypust i Dymice.

Tytułem strat mieszkańcy uzyskali szereg przywilejów, i tak na okres 30 lat zostali zwolnieni od wszelkich powinności na rzecz króla, ustanowiono prawo organizowania targów tygodniowych i dwóch jarmarków rocznie. Korzystne dla miasta i mieszkańców przywileje ściągnęły do miasta wielu przedsiębiorczych ludzi. Miasto bardzo szybko się rozwijało i bogaciło. Istniała tu wytwórnia octu, tkalnia sukna, wybudowano młyny wodne nad Wisłą, liczne murowane spichlerze, winnice i stawy rybne, znany ośrodek piwowarski, skład soli oraz szereg zakładów rzemieślniczych. W początkach XVI wieku miasto było spichlerzem zbożowym rejonu Kujaw oraz było głównym rzecznym portem dla eksportu zboża kujawskiego do Prus.

W roku 1460 rozpoczęto budowę kościoła farnego p.w. św. Jadwigi w stylu późnego gotyku zwanego później stylem nadwiślańskim. Budowę kościoła zakończono w 1468 roku. Następną budowlą sakralną w Nieszawie była budowa zespołu klasztornego Franciszkanów w skład którego wchodził: kościół p. w. Podwyższenia Krzyża, którego budowę rozpoczęto w 1611 roku i klasztor, którego budowę rozpoczęto w 1635 roku.

Król Zygmunt August w roku 1599 zabronił „raz na zawsze” osiadać się w mieście i na przedmieściu żydom oraz dokonywać przez nich zakupu domów. W 1662 roku Nieszawa była siedzibą starostwa nie grodowego.

Upadek miasta rozpoczyna się na początku XVII wieku, kiedy to Nieszawa przestaje być ośrodkiem handlowym. Wojny szwedzkie (1655-1660) przyczyniają się do jeszcze większego upadku miasta.

Po II rozbiorze Polski, Nieszawa została włączona do Prus w latach 1807-1815 Nieszawa pozostawała w granicach Księstwa Warszawskiego a następnie w Królestwie Polskim.

W drugiej połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rozwoju gospodarczego miasta na skutek rozwoju handlu, i powstaniu szeregu nowych zakładów rzemieślniczych. W 1862 roku obok miasta zbudowano linię kolejową – Kolei Nadwiślańskiej.

W 1867 miasto było siedzibą powiatu radziejowskiego a w 1871 roku przeniesiono tu urząd powiatowy a powiat nazwano nieszawskim.

Na początku XX wieku w Nieszawie istniała Szkoła Ogrodniczo-Pszczelarska, Seminarium Nauczycielskie, Szkoła Przysposobienia Kupieckiego oraz szkoły powszechne.

Upadek rozwoju miasta zahamowała I wojna światowa i utrata znaczenia w związku z upadkiem handlu wiślanego. W 1918 Nieszawa pozostaje w odrodzonej Polsce. Tutaj podczas wojny polsko-sowieckiej w 1920 roku obok Nieszawy na rzece Wiśle rozegrała się zwycięska bitwa rzeczna. W 1932 roku siedzibę powiatu nieszawskiego przeniesiono z Nieszawy do Aleksandrowa Kujawskiego.

Wojny szwedzkie (opisać)

o pozostało z dawnej Nieszawy i zamku Dybowskiego

I. Pomimo zburzenia ratusza i kramów i innych budynków osada samorzutnie rozwijała się. Były to tereny nisko położone, które w czasie wylewów Wisły były zalewane. Około pierwszej połowy XVI wieku przenieśli się na wiślaną skarpę, położoną wyżej, gdzie utworzono nową osadę zwaną Przedgórzem będącą dzisiaj jednym z przedmieść Torunia.

II. Zamek Dybowski, został zniszczony podczas wojen szwedzkich a w 1656 Szwedzi próbowali wysadzić w powietrze przy pomocy materiałów wybuchowych uszkadzając go bardzo poważnie. Po tym zamek już nie wrócił do swojej świetności.

W roku 1813 kilkudziesięciu żołnierzy napoleońskich przez trzy miesiące opierało się atakującym wojskom rosyjskim.

Po 1793 roku pruskie władze zaborcze zamek przeznaczyły na koszary dla swoich wojsk, W 1848 roku zamek włączono w obręb fortyfikacji miejskich.

W roku 1936 przeprowadzono konserwację pozostałości zamku a w latach 1971-1972 zabezpieczono pozostałości zamku tj. zachodnią i południową ścianę domu mieszkalnego, ruiny wieży oraz ślady okrągłych narożnych wieżyczek i murów obwodowych jako tzw. trwałą ruinę.

iasto Nieszawa dzisiaj

iasto zachowało charakter zabytkowej zabudowy i stanowi jeden z najcenniejszych zespołów architektonicznych w Polsce. Zachowało się szereg zabytkowych kamieniczek XIX wiecznych zaliczanych do zabytków klasy pierwszej. U wylotu ulicy Noakowskiego stoi z początku XIX wieku typowy polski dworek z kolumnami i ganeczkiem w którym w 1867 roku urodził się Stanisław Noakowski, wybitny malarz, rysownik i architekt (+1928).

klasycystycznym folwarku przyklasztornym znajduje się dzisiaj Liceum Ogólnokształcące.

Najstarszą budową sakralną Nieszawy jest fara – późnogotycki kościół p.w. św. Jadwigi zbudowany w 1468 roku w tak zwanym w nadwiślańskim gotyku z fundacji Bartłomieja z Gutowa. W XVII wieku dobudowano kaplice i nowe ołtarze.

W 1611 roku rozpoczęto budowę kościoła Podwyższenia Krzyża z rokokowymi ołtarzami z 1752 roku i amboną zwieńczoną rzeźbą Michała Anioła.

C mentarz miejski z nagrobkami z końca XIX i początku XX wieku.

W 1995 roku została oddana do użytku nieszawska oczyszczalnia ścieków z wydajnością około 200 m³na dobę.

Część akcji powieści pt. „Cała jaskrawość” autor Edward Stachura umieścił w Nieszawie. Tutaj też nakręcono film pod tytułem „Wiosna, panie sierżancie”.

W klasztorze franciszkańskim w roku 1921 mieszkał św. Maksymilian Maria Kolbe, a po II wojnie światowej ojciec Czesław (Andrzej) Klimuszko (* 1905 + 1980) znany zielarz i jasnowidz.

Ratusz Miejski zbudowany w roku 1821 w stylu klasycystycznym.

Stare domki rybackie przy ulicy Rybaki.

Drewniany kościółek w Przypuście przeniesiony z Nowogrodu k/Lipna.

Opracowano na podstawie:

1. Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana przez Michała Balińskiego i Tymoteusza Lipińskiego; Warszawa, nakład i druk S. Olgelbranda, Księgarza przy ulicy Miodowej Nr. 496, 1845, za pozwoleniem cenzury rządowej